Architectuur
Stedenbouw
Kunstwerken
Plan Uiterdijksterweg Leeuwarden
Nijlân is een naoorlogse stempelwijk met een heel duidelijke en heldere opzet. De gebouwen zijn orthogonaal en staan allemaal in dezelfde richtingen. Er zijn stempels met uitgesproken voor- en achterkanten, die de richtingen van de omgeving en de hoofdontsluiting volgen. De entrees van de wijk worden gemarkeerd door hogere gebouwen, zoals de Antillenflat. Stempelwijken zijn een antwoord geweest op de behoefte om snel veel woningen te kunnen bouwen, door gestructureerd en seriematig te werken. Waarbij bewust werd gezocht naar een ideale woonomgeving, die niet bedompt was, maar juist met veel groen en ruimte en waar men makkelijk van en naar huis kon komen met de auto.
Binnen deze context wordt dit plan voor de herstructurering van de commerciële panden en de omgeving aan de noordelijke entree van Nijlân gepresenteerd. De huidige panden aan de Uiterdijksterweg/Marowijnestraat/ Brokopondoweg zijn sterk verouderd en aan vervanging toe. Ook de openbare ruimte kan een upgrade gebruiken. Het plan reageert bewust zowel functioneel als stedenbouwkundig op de opzet en (sociale) structuren van Nijlân.
Functioneel door het terugbrengen van commerciële ruimte en het aanbieden van betaalbare huur- en koopappartementen voor starters en kleine huishoudens. Gedacht wordt aan bijvoorbeeld senioren in Huizum West die hun wooncarrière door willen zetten in een appartement en zo een grondgebonden gezinswoning voor de markt achter laten. Maar functioneel is ook het aanbieden van een goede bereikbaarheid en voldoende parkeermogelijkheden voor de nieuwe bewoners en de huidige bewoners uit de omgeving.
Stedenbouwkundig respecteert het plan de huidige uitgangspunten van de stempelwijk. Het nieuwe plan volgt grotendeels het bouwvolume van het huidige winkelcentrum. Het appartementengebouw is opgedeeld in 3 bouwdelen en volgen de bestaande orthogonale richtingen als de rest van de wijk: enigszins ingedraaid naar het oosten waardoor er altijd een woonzijde op zuidzuidoost of op westzuidwest kan worden gericht. Uitzondering op deze oriëntatie zijn de 8 appartementen die gericht zijn op de Antillenstraat en de Julianalaan aan de noord- oostzijde van het gebouw.
Architectuur en karakter
Het plan omvat het realiseren van 124 appartementen waarvan 70 appartementen sociale huur. De nieuwbouw wordt voorzien van een zakelijke architectuur met een orthogonaal gecomponeerd grid. Door de duidelijke afleesbare en functionele architectuur probeert het plan een verbinding te leggen met de stedenbouwkundige en architectonisch functionele opzet van Nijlân. Bouwdelen aan het vergroende binnenplein bezitten buitenruimte in de vorm van een balkon de andere gebouwdelen hebben een loggia.
Het toepassen van baksteen is passend en komt veelvuldig voor in de wijk. De nieuwbouw kent een duidelijke woonkant en een ontsluitingskant, zoals gebruikelijk is in Nijlân. Deze functionaliteit is af te lezen in de vormgeving.
Anders dan de architectuur uit de jaren ’60 en ’70, krijgen de nieuwe appartementengebouwen koppen met overhoekse openingen. Hierdoor krijgen de koppen een aantrekkelijkere uitstraling en ontstaat er meer variatie in het woningaanbod, omdat de appartementen op de koppen een groter woonoppervlak krijgen.
Hoofdopzet Nijlân
De plannen voor Nijlân zijn gemaakt tegelijkertijd met de plannen voor de ringweg om de binnenstad. De Julianalaan zou de noordelijke grens van de wijk worden en de zuidelijke grens werd gevormd door het net aangelegde Van Harinxmakanaal. De ontsluiting van de wijk voor de auto vormt de ruggengraat van Nijlân. De Beatrixstraat, Nijlânsdyk en de Uiterdijksterweg vormen een lus door de wijk, die aan beide kanten aansluit op de ringweg. Dit is tevens de richting waarin de stempels zijn georganiseerd. In het westelijke deel lopen deze mee met de Uiterdijksterweg en in het oostelijke deel volgen de stempels het kanaal en de Nijlânsdyk die hier parallel aan ligt
Toch bestaat niet de hele wijk uit stempels. In de zuidwesthoek staan vrijstaande bungalows die individueel zijn ontwikkeld. Wel sluit het stratenpatroon hier aan op het gestempelde patroon rondom de Kwelderstraat. De noordoosthoek is echter opvallender. Hier stonden namelijk al de kenmerkende houten woningen die in de jaren ’50 zijn neergezet aansluitend aan de wijk Huizum. Zowel qua architectuur als de stedenbouwkundige opzet is dit afwijkend in Nijlân en het is met name door de sterke grenswerking van de Julianalaan, dat deze woningen bij Nijlân horen. Het zelfde geldt voor de bouwblokken hier direct ten westen van. Al hebben deze ook wel wat van stempels (lichtgeel en donkergroen op de tekening).
Functies
Na de Tweede Wereldoorlog kregen mensen steeds minder een beroep of praktijk aan huis of woonden zij bijvoorbeeld boven hun winkel. Het scheiden van functies was een principe van het modernisme en werd mogelijk door de toenemende welvaart en mobiliteit. In stempelwijken werden de functies dan ook veelal van elkaar gescheiden. In Nijlân wordt voornamelijk gestapeld gewoond in portiek- en galerijflats. Daarnaast zijn er blokken met grondgebonden woningen. De overige functies liggen goed bereikbaar langs de hoofdontsluiting, gegroepeerd op de plekken waar de hoofdontsluiting de hoek omgaat. Scholen rondom het kruispunt Beatrixstraat-Nijlânsdyk; het winkelcentrum bij de knik in de Nijlânsdyk; maatschappelijke functies bij de bocht Nijlânsdyk-Uiterdijksterweg en winkels ter hoogte van het plangebied. Al hebben wij de indruk dat dit laatste in eerste instantie niet zo in de plannen was voorzien. Aan de noordzijde van de wijk is ruimte gemaakt voor het Friesland College.
Oriëntatie en orthogonale opzet
Voor de oriëntatie van de woningen is gekozen voor een ideale positionering ten opzichte van de zon. Alle gebouwen staan daarom in dezelfde orthogonale richting: enigszins ingedraaid naar het oosten waardoor er altijd een woonzijde op zuidzuidoost of op westzuidwest kan worden gericht. Dit is heel rigide in de gehele wijk toegepast. Al wordt er bij nieuwere invullingen wel eens voor afwijkende vormgeving gekozen, zoals de Ynsicht. Alle stempels met flats en portiekwoningen hebben hun entreezijde (en galerijen) aan de noordoost- of noodwestzijde en hun woonkamers en balkons aan de zuidoost- of zuidwestzijde. Door het stempelen staan de portiekwoningen en galerijflats dus steeds met hun voorzijde naar de achterzijde van de volgende in de reeks.
Er is één uitzondering op deze regel en dat zijn de portiekwoningen direct ten westen van het plangebied. Deze hebben zowel de entree als de woonzijde aan de zuidkant. Voor deze uitzondering is waarschijnlijk gekozen omdat men de Middelzeelaan puur als ontsluiting voor de sportvoorzieningen wilde gebruiken en al het wonen via de hoofdonsluiting de wijk binnen moet komen. Omdat de auto’s hier aan de zuidzijde bij de woningen komen, is hier bij uitzondering ook de entree van de portieken geplaatst. Doordat de grondgebonden woningen een doorzonplattegrond hebben, is het hier minder van belang om alle woningen op het zuidoosten of zuidwesten te richten. Deze staan daarom veelal in blokken met een voorzijde naar de straat en een tuinzijde aan de binnenkant van het blok.
Bouwhoogtes
Globaal gezien worden er drie verschillende bouwhoogtes gehanteerd. Grondgebonden enkel of tweelaags voor de rijwoningen, bungalows en niet-woonfuncties. Een tussenmaat van drie of vier bouwlagen, met een kelder- en soms een halfverzonken kelderverdieping. Over het algemeen zijn dit portiekwoningen. Deze stempels staan voornamelijk langs het kanaal en de hoofdontsluiting van de wijk. Als derde de hogere galerijflats van tien verdiepingen op een bergingenlaag. Deze hoogteaccenten staan aan de uiteinden van de wijk. Aan de oostkant staan drie identieke flats langs de Overijsselselaan/Van Harinxmabrug en markeren zo de entree van de stad. De zorgflat die hier direct ten westen van staat vormt met zijn vijf tot zes lagen een overgang naar deze flats. In de noordwesthoek van Nijlân markeert de Antillenflat de westelijke entree van de wijk.
Deze flat bevat woningen over twee lagen met een interne trap, waardoor deze flat niet 10 maar slechts 5 galerijen heeft aan de oostzijde en de balkons aan de westzijde veel ruimte boven zich hebben tot het volgende balkon. Hier is de overgang van de lage grondgebonden rijwoningen en de huidige winkels op het plangebied naar de Antillenflat heel direct.
